Alles in het lichaam draait om energie; als cellen onvoldoende energie tot hun beschikking hebben, kunnen zij niet goed meer functioneren. Insulineresistentie is in eerste instantie “fysiologisch”, dat wil zeggen dat het lichaam dit mechanisme kan inzetten om energie te herverdelen in tijden van “stress”, zodat essentiële systemen meer energie tot hun beschikking hebben om het probleem dat de stress veroorzaakt, op te lossen. Dit gebeurt bv bij griep, zwangerschap en in de puberteit. Dat is normaal en de insulineresistentie wordt opgelost na herstel van de griep, als de puberteit voorbij is, na de bevalling etc..

De “carnivoor connection hypothese” veronderstelt dat de mens het mechanisme insulineresistentie heeft ontwikkeld, toen hij, gedwongen door een ijstijd, van het eten van uitsluitend planten overschakelde op een menu van hoofdzakelijk dieren. Insulineresistentie zorgde ervoor dat er onder deze omstandigheden met weinig glucose in de voeding, voldoende glucose beschikbaar was voor belangrijke systemen als het brein, de rode bloedcellen en het immuunsysteem. 
De lever kan normaliter voldoende glucose maken om volledig in de glucosebehoefte te voorzien; de voeding hoeft dus geen glucose te bevatten.
Insuline is nodig om, als de bloedsuikerwaarde te hoog dreigt te worden, in cellen een cascade van reacties te activeren die er onder andere toe leidt dat “glucosepoortjes” (GLUT 4) naar de celmembraan van deze cellen (bv spier- en vetcellen) worden getransporteerd zodat glucose door deze poortjes snel de cel in kan en de bloedsuikerwaarde weer daalt.

Bij insulineresistentie wordt het aantal insulinereceptoren op de celmembraan verminderd en zorgen boodschapperstoffen, onder andere van het immuunsysteem,  ervoor dat de cascade die normaliter door insuline in werking wordt gezet, deels wordt geblokkeerd, waardoor GLUT4 niet naar de celmembraan gaat en glucose dus niet de cel in kan. De cel is dan “insulineresistent” geworden; er is voldoende insuline in het bloed, maar de “deurbel is uitgezet”. De cel reageert niet meer met het transporteren van suikerpoortjes naar het celmembraan. Op die manier blijft er meer glucose in het bloed, wat kan worden opgenomen door cellen die perse glucose nodig hebben als brandstof en die glucosepoortjes hebben die insuline-onafhankelijk zijn (bv GLUT 1), zoals zenuwcellen in het brein, botcellen en geactiveerde immuuncellen.

In een omgeving met weinig glucose, is insulineresistentie een nuttige eigenschap. Echter, in een omgeving met een overmaat aan glucose (behalve als tafelsuiker ook in de vorm van zetmeel (aardappelen, pasta, rijst, brood), fruit dat veel meer suiker bevat dan in de oertijd en sterk bewerkte voedingsproducten waaraan suiker is toegevoegd) leidt insulineresistentie tot problemen. De bloedsuikerspiegels worden te hoog en er is steeds meer insuline nodig om de glucose uit het bloed de cellen in te krijgen. De hoge insulinespiegels leiden op zichzelf ook weer tot insulineresistentie, en zo belanden mensen in een vicieuze cirkel.

In onze moderne Westerse samenleving, met een zeer koolhydraatrijk voedingspatroon, hoge maaltijdfrequentie, sedentaire leefstijl en chronische stress, is insulineresistentie van nuttig mechanisme in tijden van lage glucosebeschikbaarheid, uitgegroeid tot één van de belangrijkste oorzaken van ziekte.

Deze uitleg is uiteraard een versimpeling van de werkelijkheid. Een mooi schema van de complexiteit van de effecten van insuline in een cel vind je bijvoorbeeld hier:

https://www.cellsignal.com/pathways/insulin-receptor-signaling-pathway